Jak pamiętamy, otaczający świat — przedmioty i zjawiska składające się na niego — działa na organizm w postaci bodźców, które stanowią podstawę do tworzenia wrażeń, wyobrażeń i spostrzeżeń, co z kolei umożliwia jego poznanie. Poznanie to staje się trwałą zdobyczą organizmu dzięki zdolności zapamiętywania wyobrażeń spostrzegawczych, a następnie tworzenia wyobrażeń odtwórczych. Gdyby na tym kończyła się czynność poznawcza, to świat w naszej świadomości stanowiłby ogromny zespół przedmiotów i zjawisk pozbawionych jakiejkolwiek łączności ze sobą. W rzeczywistości jednak poszczególne przedmioty i zjawiska są wzajemnie ze sobą powiązane, a poznanie związków i stosunków pomiędzy dostrzeżonymi zjawiskami i przedmiotami możliwe jest dzięki szczególnej właściwości układu nerwowego człowieka — myśleniu. W zasadzie proces myślenia wiąże się nierozerwalnie z innymi zjawiskami psychicznymi — tworzeniem wrażeń, wyobrażeń, spostrzeżeń oraz .procesami zapamiętywania i kojarzenia. Wyodrębnianie zjawiska myślenia uzasadnione jest względami dydaktycznymi, nie rzeczywistą jego odrębnością. Dzięki poznaniu związków i stosunków pomiędzy przedmiotami i zjawiskami możemy znając jeden przedmiot lub jedno zjawisko poznać inne z nim związane. Odbywa się to w drodze wnioskowania. Szczególną cechą procesów myślowych człowieka jest zdolność do abstrahowania. Polega ona na tym, że z dwu spostrzeżeń zostają usunięte cechy nieistotne, a pozostawione te, które są wspólne dla obu spostrzeżeń i wiążą je w twór określany jako pojęcie. Czynność abstrahowania najłatwiej zrozumieć na przykładzie. Spostrzegając dwa zjawiska — błyskawicę i grzmot oraz poznając związek między nimi, w drodze abstrakcji tworzymy pojęcie piorunu. Odrzucając szereg cech obu spostrzeżeń pozostawiliśmy cechy wspólnego pochodzenia, współwystępowanie w czasie itp. Tworzenie pojęć przez abstrahowanie jest procesem stopniowym. Początkowo powstają pojęcia, którym towarzyszy zupełnie określone wyobrażenie stanowiące treść tego pojęcia. Posługując się procesem abstrakcji dochodzimy w końcu do pojęć, którym nie towarzyszy już praktycznie żadne wyobrażenie — są to pojęcia abstrakcyjne, takie jak ilość, równość, stosunek, zależność i wiele innych. Proces abstrakcji, tworzenie sądów, wnioskowanie i przewidywanie stanowią podstawę i składniki myślenia, a umiejętność posługiwania się nimi nosi nazwę sprawności umysłowej lub inteligencji. Nie sposób tutaj nawet w największym skrócie przedstawić wszystkich danych dotyczących procesu myślenia i zaciekawionego tymi fascynującymi sprawami Czytelnika trzeba z konieczności skierować do podręczników fizjologii i psychologii. Proces myślenia związany jest nierozerwalnie z poznanym przed chwilą II układem sygnałów, w którym wrażenia, wyobrażenia, spostrzeżenia i pojęcia zastąpione są przez pewne symbole. Tymi symbolami są słowa stanowiące podstawę myślenia, mowy i pisma. Utworzenie tych symboli umożliwiło, z jednej strony, myślenie, a z drugiej — przekazywanie myśli między ludźmi. Trzeba podkreślić, że II układu sygnałów nie należy sprowadzać do mowy w potocznym znaczeniu, lecz raczej rozumieć go jako zastąpienie wyobrażeń i spostrzeżeń symbolami. Takimi symbolami mogą być rysunki ludzi pierwotnych czy też gesty głuchoniemych.