Kiedy śpimy lub beztrosko leżymy, wygrzewając się na słońcu, wy daje się, że nie wykonujemy żadnej pracy. Niestety, to tylko złudzeni W całym naszym organizmie nieustannie wre praca, nieustannie z chodzi rozpad jednych substancji wchodzących w jego skład i powstawanie innych. Bez tego życie byłoby niemożliwe. Aby jednak procesy t mogły się odbywać, konieczne jest źródło energii. Parowóz korzysta z energii zawartej w węglu, samochód zużywa energię ukrytą w ben zynie, natomiast ludzie i zwierzęta mogą jedynie korzystać z energii chemicznej zmagazynowanej w pobieranym pożywieniu. Pożywienie; jest ponadto nie tylko źródłem energii, ale także materiałów budulcowych koniecznych do wytwarzania nowych substancji, niezbędnych organizmowi do pełnienia normalnych funkcji życiowych. Z tych również powodów wszystkie żywe organizmy muszą pobierać pokarm. Ze względu na sposób odżywiania dzielimy organizmy na samo-żywne (autotroficzne) i cudzożywne (heterotroficzne). Organizmy samo-żywne, do których należy większość roślin, wykazują zdolność wykorzystywania przyswojonych substancji nieorganicznych. Między innymi występuje tu zjawisko fotosyntezy. Polega ono na tworzeniu węglowodanów z pobranej przez rośliny wody i dwutlenku węgla przy wykorzystaniu energii słonecznej i udziale barwnika roślinnego — chlorofilu. Jak widzimy, z substancji prostych (z wody i dwutlenku węgla) powstają produkty bardziej złożone (węglowodany). Reakcje takie nazywamy ogólnie syntezami. Oprócz omówionej powyżej fotosyntezy w przyrodzie występuje zjawisko chemosyntezy, spotykane u organizmów nie wytwarzających chlorofilu. Zachodzi ono u bakterii, które mogą tworzyć związki organiczne z nieorganicznych, czerpiąc potrzebną do tego energię z chemicznych reakcji egzotermicznych, to jest wytwarzających ciepło. Na przykład bakterie siarkowe utleniają siarkowodór do wolnej siarki i czerpią z tej egzotermicznej reakcji energię potrzebną im do chemosyntezy. Dzięki reakcjom foto- i chemosyntezy rośliny wytwarzają węglowodany. Ze związków tych, na przykład z glikozy oraz z soli kwasu azotowego zawartego w glebie, rośliny mogą budować z kolei białka. Również tłuszcze mogą być syntetyzowane w roślinach. Zwierzęta natomiast, nie mając podanych wyżej zdolności, muszą zużywać związki organiczne (białka, tłuszcze, węglowodany) wytworzone uprzednio przez organizmy autotroficzne -— rośliny, są więc organizmami heterotroficznymi. Jednakże związki te mogą zostać wykorzystane przez organizm zwierzęcy dopiero po odpowiednim przygotowaniu. Przeróbka ta, czyli trawienie, zachodzi u zwierząt w odrębnym układzie, który nosi nazwę układu pokarmowego. W różnych jego częściach wytwarzane są szczególne związki chemiczne, zwane fermentami lub enzymami, które rozkładają białka, węglowodany i tłuszcze na substancje prostsze, wchłaniane następnie i transportowane przez krew do wszystkich komórek organizmu. W ten sposób organizm człowieka czy zwierzęcia może pokrywać straty energii zużytej na wykonywanie ruchów (energia mechaniczna) oraz w przebiegu wielu innych procesów życiowych, a więc dzięki odżywianiu może się konkretnie utrzymać przy życiu. Układ pokarmowy zwierząt stojących na wyższym stopniu rozwoju jest długą rurą o dwóch ujściach, rozszerzającą się w niektórych miejscach. W skład jego wchodzi również kilka dużych gruczołów, ściśle z nim związanych, jak na przykład ślinianki, wątroba i trzustka. Podczas przechodzenia przez ten kanał pokarm podlega złożonym przemianom mechanicznym i chemicznym. Układ pokarmowy, ze względu na zachodzące w nim reakcje i budowę, jak również na pełnione w organizmie czynności, można śmiało nazwać przetwórnią chemiczną czy nawet fabryką, jak uczynił to wybitny jego badacz — Pawłów. Surowcem naszej przetwórni, o czym wspominaliśmy już na wstępie, jest pobierany przez nas pokarm, składający się z substancji mniej lub bardziej złożonych, które nie mogą zostać przyswojone przez organizm w swojej pierwotnej postaci. Muszą one więc ulegać rozkładowi na prostsze związki chemiczne, co zachodzi właśnie w tej wielkiej prze-Iwórni chemicznej. W związku z tym przewód pokarmowy odrębnych rodzajów zwierząt odznacza się odmienną budową umożliwiającą trawienie przeróżnych właściwych im pokarmów.