Oczywiście nie omawialiśmy tu szczegółowo wszystkich procesów zachodzących w kanalikach nefronu, lecz jedynie te, których mechanizm został na tyle poznany, aby można go było przedstawić w dość prosty i zrozumiały sposób. Mimo tego celowo uproszczonego opisu nietrudno dostrzec złożoność procesów i przemian prowadzących do wytworzenia moczu i wydalenia substancji zbytecznych. Do spełnienia tych funkcji służy niesłychanie skomplikowany aparat, jakim jest nefron i w którym każda najmniejsza struktura znajduje swoje uzasadnienie. Cały ten złożony mechanizm jest wynikiem długotrwałej ewolucji, w czasie której narząd wydalniczy przystosował się do spełniania swej czynności możliwie najskuteczniej i najekonomiczniej. Wydalając substancje zbędne, nerki zużywają jak najmniejszą ilość wody. Woda bowiem jest potrzebna organizmowi, a dostawa jej często bywa z tych czy innych powodów upośledzona. Zdolność do zagęszczania moczu jest jednak ograniczona, o czym możemy się łatwo przekonać. Jeżeli bowiem stopniowo ograniczając pobieranie wody przez badanego osobnika, będziemy równocześnie mierzyć ciężar właściwy jego moczu — będący w pewnym sensie wykładnikiem stężenia moczu — przekonamy się, że wzrasta on proporcjonalnie do ograniczenia wody, ale tylko do pewnych granic. Po osiągnięciu maksymalnego stężenia, a więc maksymalnego ciężaru właściwego, pomimo dalszego ograniczania wody nie ulega zmianie. Oznacza to, że mając wydalić jakąś ilość substancji nerki muszą zużyć do tego pewną, minimalną ilość wody. Widzieliśmy to na przykładzie glikozy, której maksymalne stężenie w moczu nie może być wyższe niż 10°/o, tzn. aby wydalić 100 g glikozy, nerki muszą zużyć co najmniej 1 litr wody. Najmniejsza ilość wody potrzebna do wydalenia danej ilości substancji otrzymała nazwę objętości obowiązkowej. Oczywiście objętość ta zależy od tego, w jakiej ilości i jaki związek lub związki są aktualnie wydalane, co z kolei zależy od diety, na jakiej pozostaje osobnik. Wykazano, że przy normalnej diecie ilość obowiązkowa moczu potrzebna do wydalenia wszystkich produktów przemiany materii w maksymalnym stężeniu wynosi 850 ml. Stężenie moczu w tych warunkach będzie odpowiadało ciśnieniu osmotycznemu 1,4 osmolą. Obliczając więc ilość wody potrzebnej organizmowi w ciągu doby, co najmniej 850 ml wody należy przewidzieć na wytwarzanie moczu, a następnie dodać pewną jej ilość ze względu na parowanie z powierzchni skóry oraz na utratę w czasie oddychania. Ocena ciężaru właściwego moczu w różnych warunkach bywa praktycznie wykorzystywana przez lekarzy dla orientacyjnej oceny stanu czynności nerek. Prawidłowa nerka wydala z reguły mocz o ciężarze właściwym większym niż ciężar właściwy surowicy, ale w zależności od potrzeby może wydalać mocz o ciężarze niższym lub wyższym. Jeżeli wskutek procesów chorobowych czynność nerki zostanie upośledzona, to w pierwszym okresie nerka stara się zastąpić rozcieńczaniem brakującą funkcję stężania. Istotą tego zjawiska jest to, że nie mogąc wydalić danej ilości substancji w stanie stężonym, nerka rozcieńcza ją, wydalając tym samym większą ilość, ale rozcieńczonego moczu. Ciężar właściwy moczu jest wówczas niższy niż surowicy i wynosi 1003—1004; mocz taki nazywamy hipostenurycznym. Gdy postępujący nadal proces chorobowy jeszcze bardziej uszkodzi nefron, ten ostatni traci zdolność rozcieńczania i w tej sytuacji wydaleniu ulega przesącz kłębkowy, tyle że pozbawiony niektórych substancji, a jego ciężar właściwy wynosi tyle, co ciężar właściwy surowicy. Mocz taki nazywamy izostenurycznym.