A A A

W jedności siła

W toku dalszej ewolucji budowa ciała zwierząt ulega coraz większej komplikacji, co stawia coraz to nowe zadania przed układem wydal-niczym. Dotychczas omawiane zwierzęta jako jedyną jamę miały przewód pokarmowy, reszta zaś ciała utworzona była z mniej lub bardziej ściśle ułożonych komórek, między którymi przebiegały wypustki komórek płomykowych lub też kanaliki protonefridiów. U pierścienic jednak wokół światła jelita, zwanego pierwotną jamą ciała, pojawia . się nowa przestrzeń, zwana wtórną jamą ciała. Znajduje się ona pomiędzy zewnętrzną powierzchnią jelita a tkankami tworzącymi powłoki zwierzęcia. Aby w tej nowej sytuacji spełnić swoje zadanie, układ protonefridiów musiałby być niesłychanie rozgałęziony, a ruch płomyków migawkowych mógłby się okazać niewystarczający do przesuwania zawartości kanalików na tak znacznej drodze. Jednolity dotychczas układ kanalików zostaje zastąpiony przez nową postać, złożoną z szeregu części, z których każda samodzielnie obsługuje pewien odcinek ciała. Taki układ wydalniczy został nazwany metanefridialnym, a klasycznym jego przykładem ] jest układ wydalniczy znanej każdemu dżdżownicy. Na rysunku widzimy dwa sąsiadujące ze sobą człony ciała dżdżo- j wnicy oddzielone przegrodą, przez którą w środkowej jej części przechodzi przewód pokarmowy, a po obu jego stronach znajdują się kanaliki metanefridium. W członie leżącym bliżej głowy kanalik otwiera się do wtórnej jamy ciała przyjmując postać lejka, w członie zaś dalszym, po przejściu przez przegrodę, tworzy kilka skrętów i następnie uchodzi na zewnątrz. W jaki sposób taki kanalik spełnia swoje] zadanie? Nie musi on docierać, tak jak to było u wypławka, do odległych komórek i tkanek. Płyn bowiem zostaje przesączony przez ściany wtórnej jamy ciała do jej światła, a ono łączy się za pomocą lejka z kanalikiem metanefridium. Filtracja do wtórnej jamy ciała odbywa się dzięki obecności w jego ścianach naczyń krwionośnych, które przenoszą substancje odżywcze z przewodu pokarmowego do tkanek, a wracając zabierają z nich substancje zbędne. Te ostatnie zostają oddane komórkom znajdującym się w ścianie jelita, a odpowiadającym poznanym już nefrocytom lub ekskretoforom, które po nagromadzeniu w swoim wnętrzu produktów przemiany materii obumierają, odrywają się od ściany jelita i po dostaniu się do wtórnej jamy ciała zostają wydalone za pośrednictwem metanefridiów. Widzimy więc, że u dżdżownicy w procesie wydalania biorą udział trzy różne układy. Obok znanych nam już — pokarmowego i nefridialnego — do współpracy został zaangażowany nowo powstały na tym szczeblu ewolucji układ naczyniowy. Zgodna współpraca tych trzech układów zapewnia dżdżownicy utrzymywanie stałego składu środowiska wewnętrznego. Jako ciekawostkę można wspomnieć, że u niektórych wieloszczetów występuje po raz pierwszy związek układu wydalniczego z układem rozrodczym, gdyż jeden z kanalików służy równocześnie do wyprowadzania na zewnątrz komórek płciowych. Taki narząd otrzymał nazwę nefromiksji i jak zobaczymy później u ssaków, a także u człowieka, drogi wyprowadzające mocz, zwłaszcza u samców, są ściśle związane z narządami rozrodczymi.