BUDOWA I CZYNNOŚCI NARZĄDU PŁCIOWEGO MĘSKIEGO I ŻEŃSKIEGO
Zrozumienie problemów omawianych w dalszej części książki mogłoby być utrudnione bez przypomnienia pewnych podstawowych pojąć z anatomii i fizjologii zarówno męskich, jak i żeńskich narządów płciowych.
Anatomia i fizjologia męskich narządów płciowych:
Narządy płciowe męskie dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Narządy zewnętrzne, zaliczane do tzw. drugorzędowych cech płciowych — to członek i moszna. Narządy wewnętrzne — to jądra, zaliczane do tzw. pierwszorzędowych cech płciowych, oraz najądrza, pęcherzyki nasienne, nasieniowody i gruczoł krokowy.
Narządy płciowe męskie wewnętrzne:
Jądra są gruczołami parzystymi; rozwijają się w jamie brzusznej płodu męskiego w okolicy lędźwiowej. W trakcie rozwoju jądra zstępują przez kanał pachwinowy do worka mosznowego.
Zahamowanie procesu zstępowania jąder może spowodować pozostanie jąder w jamie brzusznej lub ich uwięźnięcie w kanale pachwinowym. Zjawisko takie określamy terminem „wnętrostwo". Wnętrostwo może być jedno- lub obustronne.
Jądra, które nie zstąpiły do worka mosznowego, są narządem nieczynnym, a osobnik z obustronnym wnętrostwem jest niepłodny. Do prawidłowego położenia w mosznie jąder, które nie zstąpiły, można doprowadzić przez wykonanie odpowiedniego zabiegu operacyjnego. Zabieg taki należy wykonać przed rozpoczęciem się okresu pokwitania.
U dojrzałego mężczyzny jądro ma kształt owalnego tworu o wymiarach 2,5—3,5 cm na 4—5 cm. Ciężar jądra wraz z najądrzem wynosi 20—30 g.
Miąższ jądra ma budowę zrazikowatą, przy czym zraziki są skierowane wierzchołkami ku środkowi. Każdy ze zrazików zawiera kilka cewek
nasiennych krętych, w których wytwarzane są męskie komórki rozrodcze — plemniki. Rozwój plemników następuje przez różne stadia rozwojowe komórek plemnikotwórczych: spermatogonie, spermatocyty I i II rzędu, spermatydy — do dojrzałych plemników. Proces ten nazywamy spermiogenezą.
W wyniku zachodzącego podczas spermiogenezy podziału redukcyjnego 50% dojrzałych plemników zawiera chromosom płciowy X, a pozostałe 50% — chromosom płciowy Y. Ponieważ komórka jajowa zawiera zawsze tylko chromosom X, plemniki zawierające chromosom Y po połączeniu się z komórką jajową powodują powstanie płci męskiej , a plemniki zawierające chromosom X — powodują powstanie płci żeńskiej (o układzie chromosomów XX).
Długość dojrzałego plemnika wynosi, ok. 60 mikronów. Składa się on z 3 części: główki, szyjki oraz witki, która jest najdłuższą częścią plemnika. Biczujące i wężowate ruchy witki umożliwiają plemnikowi poruszanie się z szybkością ok. 60 mikronów na sekundę. Odległość od ujścia zewnętrznego macicy do bańki jajowodu (gdzie najczęściej następuje zapłodnienie), wynoszącą ok. 15 cm, plemniki pokonują w ciągu kilku godzin. Plemniki przebywające w cewkach nasiennych jądra i w najądrzu nie posiadają jeszcze zdolności poruszania się; zdolność tę uzyskują po zetknięciu się z płynem spermy. Na szybkość ruchu plemników ma duży wpływ środowisko otaczające: kwaśne środowisko pochwy oddziaływa niekorzystnie na ruchliwość plemników, które tu szybko zamierają. Natomiast w zasadowym środowisku macicy i jajowodów plemniki stosunkowo długo zachowują żywotność, wykazując zdolność zapłodnienia jeszcze przez ok. 48 godzin po stosunku płciowym. Tylko jeden plemnik może wniknąć do komórki jajowej i zapłodnić ją; po wniknięciu plemnika otoczka jaja staje się oporna na „ataki" innych plemników.
Poza omówioną wyżej funkcją rozrodczą jądra pełnią funkcję hormonalną, wydzielając androgeny, czyli męskie hormony płciowe, oraz niewielkie ilości żeńskich hormonów płciowych — estrogenów. Najważniejszym męskim hormonem płciowym jest testosteron.
Testosteron jest wydzielany przez ułożone między cewkami nasieniotwórczymi komórki śródmiąższowe Leydiga. Hormony przysadki powodują dojrzewanie komórek Leydiga i wzrastające wydzielanie testosteronu, wywołującego szereg zmian w organizmie chłopca.
Najądrza. Najądrze jest tworem przylegającym do jądra na kształt hełmu — od góry i tyłu. Narząd ten jest zbudowany z dużej liczby kanałów łączących się w jeden przewód wyprowadzający. System kanalików najądrza tworzy dość znacznych rozmiarów zbiornik, w którym magazynowane są powstałe w jądrze plemniki.
Pęcherzyki nasienne. Nazwa „pęcherzyki nasienne" nie odpowiada wykonywanej przez ten narząd czynności: pęcherzyki nasienne nie są zbiornikami nasienia. Przylegając od tyłu i dołu do dna pęcherza moczowego, pęcherzyki nasienne wydzielają gęsty, lepki płyn, mający właściwość pobudzania ruchów plemników. Zwężając się ku dołowi, pęcherzyki nasienne przechodzą w wydalający płyn nasienny przewód, połączony z nasieniowodem.
Nasieniowody. Nasieniowód jest przedłużeniem przewodu wyprowadzającego najądrza. Jego długość wynosi 50—60 cm, a światło ok. 0,5 mm. Nasieniowód łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego, wspólnie tworząc otwierający się do cewki moczowej
- przewód wytryskowy . Końcowa część nasieniowodu jest rozszerzona i nosi nazwę bańki nasieniowodu. Wydzielina bańki na-
i nasieniowodu ma, podobnie jak wydzielina pęcherzyków nasiennych, właściwości pobudzania ruchliwości plemników.
Narządy płciowe zewnętrzne
Członek i moszna powiększają się i stają się pigmentowane (przebarwione). Skóra moszny fałduje się i marszczy
Owłosienie
Rosną wąsy i broda, a linia owłosienia głowy ulega cofnięciu (czoło staje się wyższe). Pojawia się i rozrasta owłosienie łonowe, przybierając typowy dla mężczyzn kształt rombu. Pojawia się owłosienie pach, kończyn i okolicy odbytu
Wzrost ciała
Tempo wzrostu, wynoszące do okresu pokwitania ok. 6 cm rocznie, zwiększa się do ok. 10 cm rocznie
Narządy płciowe wewnętrzne
Gruczoł krokowy (prostata) staje się wyczuwalny, a pęcherzyki nasienne powiększają się. Rozwija się także czynność wydzielnicza tych gruczołów
Głos
Wysokość głosu obniża się z powodu powiększenie krtani i zgrubienia strun głosowych
Psychika i popęd
Ujawnia się agresywny sposób zachowania. Rozwija się popęd płciowy i potencja
Gruczoł krokowy (pros/ara, stercz). Gruczoł krokowy kształt zbliżony do kasztana, wymiary ok. 3 na 4 cm; przylega od doi do pęcherza moczowego i obejmuje swym miąższem cewkę moczowi Miąższ gruczołu krokowego zbudowany jest mniej więcej w połowi z tkanki gruczołowej i z tkanki mięśniowo-łącznej. Liczne przewody wj prowadzające tkanki gruczołowej łączą się w dwa duże i kilkanaście mniejszych przewodów, mających ujście do cewki moczowej. Wydziel na gruczołu krokowego jest objętościowo głównym składnikiem płyn nasiennego. W czasie wytrysku nasienia (ejakulacji) istota mięśniom gruczołu kurcząc się wtłacza wydzielinę do cewki moczowej.
Nasienie (sperma). Nasienie jest gęstą, lepką cieczą o barwie białej i specyficznym zapachu. Składa się z wydzieliny pięciu gruczołów opuszkowo-cewkowego (mały gruczoł, wielkości grochu, leżący prącie końcu opuszki ciała gąbczastego prącia), krokowego, bańki nasieniowód, pęcherzyków nasiennych i najądrza. W wydzielinie tej zawarte wytworzone przez jądro plemniki. Jednorazowa objętość płynu nasiennego (ejakulatu) wyrzuconego w czasie wytrysku wynosi 3—4 ml. Znajduje się w nim 200—300 milionów plemników.
Członek (prącie, penis). Jest to męski narząd płciowy służący do spółkowania, a utworzony przez trzy walcowate twory powiązane tkanką łączną, okryte powięzią i skórą, która luźnym fałdem obejmuje końcową część członka, czyli żołądź. Fałd ten nazywany jest napletkiem. Między napletkiem a żołędzia znajduje się szczelinowata przestrzeń. Do dolnej powierzchni napletek przyrośnięty jest fałdzikiem, zwanym wędzidełkiem napletka.
W jednym ze wspomnianych walcowatych tworów, tzw. ciele gąbczastym prącia , przebiega cewka moczowa, będąca właściwie przewodem moczowo-nasiennym. Cewka rozpoczyna się przy ujściu pęcherza moczowego, a kończy na żołędzi prącia, gdzie znajduje się jej ujście zewnętrzne. Długość cewki wynosi 17—20 cm. Przechodząc przez gruczoł krokowy (stercz) i prącie, cewka posiada dwa zagięcia i dzieli się na 3 części: sterczową, błoniastą i gąbczastą, która jest poszerzona w końcowym odcinku i tworzy tzw. dół łódkowaty. Ujście zewnętrzne cewki ma kształt pionowej szpary i jest jej najwęższą częścią.
Walcowate twory, o których wspomniano — to położone obok siebie po stronie górnej członka parzyste ciała jamiste i leżące dośrodkowo po stronie dolnej pojedyncze ciało gąbczaste prącia. Przednie odcinki ciał jamistych, okryte końcem ciała gąbczastego, tworzą żołądź prącia. Ciała jamiste stanowią większą część narządu i mają zdolność wypełniania się krwią, co powoduje usztywnienie członka.
Mechanizm wzwodu członka. Ośrodek wzwodu (erekcji), mieszczący się w rdzeniu kręgowym, reaguje na 2 rodzaje impulsów: centralny, płynący z kory mózgowej, i miejscowy. Impulsy centralne mogą powstać w wyniku myśli o treści seksualnej, bodźców wzrokowych (np. widok nagiej kobiety itp.). Impulsy miejscowe mogą powstać w wyniku np, bodźców mechanicznych, drażniących zakończenia nerwowe w żołędzi członka (pocieranie, ucisk itp.). W wyniku pobudzenia ośrodka wzwodu następuje poszerzenie światła tętnic zaopatrujących członek w krew i zamknięcie albo uciśnięcie żył odprowadzających, przez co odpływ krwi zostaje zahamowany. Tkanka ciał jamistych zostaje silnie wypełniona krwią tętniczą, powiększa swą objętość i usztywnia się. Podobnie jak w ciałach jamistych, również w ciele gąbczastym wszystkie jamki w czasie wzwodu silnie wypełniają się krwią z tą jednak różnicą, że odpływ krwi przez naczynia żylne nie jest tu zahamowany i odbywa się swobodnie (głównie przez żyłę grzbietową prącia). Swobodny odpływ krwi z ciała gąbczastego powoduje, iż nawet przy bardzo silnym wzwodzie ciało gąbczaste wprawdzie zwiększa swą objętość, ale pozostaje miękkie i poddaje się uciskowi. Dzięki temu cewka moczowa nie zostaje uciśnięta i zachowuje drożność dla przepływu płynu nasiennego.
W czasie wzwodu zwiększa się długość członka i obwód. W stanie spoczynku długość prącia dojrzałego mężczyzny wynosi 10—12 cm, a obwód w części środkowej 8—9 cm. W stanie wzwodu długość prącia wynosi 15—18 cm, a obwód ok. 12 cm. Są to wymiary orientacyjni gdyż w licznych przypadkach wymiary członka mogą być znaczni mniejsze od podanych. Nie stanowi to absolutnie przeszkody w spółko waniu, gdyż rozmiary członka nie mają większego wpływu na przebieg aktu płciowego i stopień satysfakcji seksualnej zarówno u mężczyzna jak i u kobiety.
Usztywnienie prącia umożliwia jego wprowadzenia do pochwy i odybcie stosunku płciowego, zakończonego złożeniem w pochwie nasienia wydalonego w czasie wytrysku.
Moszna jest luźnym workiem skórnym, mieszczącym się w kroczu i zawierającym 2 przedziały przeznaczone na pomieszczenie jąder. Skór moszny ma szczególną zdolność kurczenia się pod wpływem zimna i ro; ciągania pod wpływem ciepła. Stanowi to swoisty mechanizm reguluje dopływu ilości ciepła do jąder. Przy podwyższonej temperaturze otocznia zwiększa się powierzchnia rozciągniętej skóry moszny, a tym samy rozszerzają się biegnące w niej naczynia, oddając łatwo ciepło przepływającej krwi. Wówczas ciepłota wewnątrz moszny, a tym samym wewnątrz jąder, spada, co jest warunkiem prawidłowego rozwoju plemników.