WALKA Z RAKIEM SUTKA
Można zrobić wiele dla opanowania tej częstej postaci raka. Jest sprawą niepokojącą, że niedawno przeprowadzone badania wykazały, iż około 10% nowych chorych zgłaszających się po raz pierwszy do lekarza nie było odpowiednio leczonych według współczesnych wymagań, nawet uwzględniając fakt dyskusyjności najlepszego sposobu leczenia.
Jeśli okaże się możliwe wyłowić grupę kobiet szczególnie zagrożonych rakiem sutka, otworzy się olbrzymie pole do nowych badań. Nawet gdyby nie można było usunąć tej predyspozycji do raka, to jednak można taką grupę kobiet poddawać ścisłej kontroli. Powstaje jeszcze bardzo realna możliwość ewentualnego odkrycia ważnych czynników środowiskowych. Kobiety japońskie zapadają znacznie rzadziej na raka sutka niż kobiety europejskie lub amerykańskie; jednakże po wyemigrowaniu do Stanów Zjednoczonych i przyswojeniu zachod-
nich obyczajów i jadłospisu następne pokolenie japońskich kobiet staje się bardziej podatne na tę chorobę. To spostrzeżenie, jeżeli uda się wytłumaczyć przyczynę tego zjawiska, może podsunąć nowe sposoby postępowania, które zmniejszą zapadalność.
Wszystkie kobiety należy pouczyć, aby regularnie badały swe piersi i zgłaszały się po poradę lekarską, jeżeli wykryją podejrzane zmiany. Wczesne rozpoznanie jest niezmiernie ważne i w wielu szpitalach powstały specjalne poradnie nastawione na wykrywanie raka sutka i raka szyjki macicy w możliwie wczesnym okresie rozwoju tych nowotworów.
W ostatnich latach rozwinęły się nowe i bardziej precyzyjne sposoby wykrywania raka sutka. Polegają one na specjalnym badaniu radiologicznym (mammografia) i mierzeniu temperatury sutka (termografia). Nie ulega jednak wątpliwości, że kontrolne badania należy wykonywać częściej niż 1 raz w roku, nawet wtedy, gdy posługujemy się współczesnymi sposobami badania. Powstaje bowiem nagląca konieczność wyszukiwania kobiet szczególnie zagrożonych rakiem sutka.
Walka z rakiem szyjki macicy:
Ten często spotykany i groźny rak atakuje kobiety w młodym wieku. Niestety nawet najnowsze metody leczenia promieniami X i najbardziej doszczętne operacje chirurgiczne przyczyniły się tylko nieznacznie do wydłużenia czasu przeżycia w porównaniu z poprzednim dziesiątkiem lat. Z tego powodu wczesne rozpoznanie jest szczególnie pożądane. Pewne jest, że tam gdzie zostało wprowadzone powszechne badanie cytologiczne szyjki macicy, procent przypadków rozwiniętego raka stale się zmniejsza i maleje również śmiertelność. Za pomocą tych metod można wykryć wczesne przypadki raka na długo przed wystąpieniem objawów skłaniających pacjentki do zasięgnięcia porady lekarskiej; niestety obecny sposób badania cytologicznego wymaga wiele pracy i czasu. Zachodzi potrzeba opracowania automatycznych metod badania. Jest to, rzecz jasna, postulat ogólny dotyczący wszystkich nowotworów, jednakże w raku szyjki takie badanie byłoby szczególnie użyteczne, ponieważ komórki rakowe są łatwo dostępne. W bardzo wczesnych okresach węzły chłonne nigdy nie są powiększone, wobec czego pacjentki mogą być całkowicie wyleczone.
Walka z rakiem płuc:
Dowody wskazujące, że palenie papierosów jest przyczyną raka płuc, są bardzo przekonywające. Raport Królewskiego Towarzystwa Lekarskiego w Anglii i Raport Komitetu Doradczego przy Naczelnym Chirurgu Służby Zdrowia Stanów Zjednoczonych są najbardziej autorytatywnymi i przekonywającymi publikacjami na temat palenia tytoniu i jego wpływu na zdrowie. Nie można twierdzić, że palenie papierosów jest jedyną przyczyną raka płuc, ale trudno nie wyciągnąć wniosku, że jest ono główną przyczyną i gdyby można było znieść nałóg palenia, to wskaźnik śmiertelności byłby tylko małym ułamkiem obecnego. Zaniechanie nałogu prowadziłoby również do poważnego zmniejszenia liczby przypadków nieżytu oskrzeli, owrzodzenia dwunastnicy i chorób serca.
Wielka część palaczy twierdzi, że propozycja zarzucenia palenia jest w praktyce nierealna. Powołując się na przeróżne przyczyny oświadczają oni, że nie mogą tego zrobić. Jest mało prawdopodobne, że uda się nam ich do tego nakłonić, dopóki nie poznamy lepiej psychologii nałogowca, co pozwoli znaleźć bardziej realistyczne podejście. Młodzież należałoby energicznie zniechęcać do rozpoczynania palenia. Reklamowanie tytoniu należałoby bardziej ściśle kontrolować, bowiem mimo pewnej poprawy w ostatnich czasach reklama wciąż jeszcze przedstawia palenie papierosów jako zjawisko społecznie atrakcyjne i jako oznakę dorosłości. Tym osobom, które już palą nałogowo, należy doradzać, aby zmniejszały ilość wypalonych papierosów, unikały zaciągania się i nie wypalały papierosów do końca. Palaczy papierosów należałoby poinformować o znacznie mniejszym zagrożeniu towarzyszącemu paleniu cygara lub fajki. Nie najmniejszą przeszkodą w zgodnej akcji są ogromne wpływy uzyskiwane ze sprzedaży tytoniu, jak i wielka liczba pracowników zatrudnionych w przemyśle tytoniowym.
Śmiertelność spowodowana rakiem płuc jest większa w okręgach miejskich niż wiejskich. Mówi się co prawda, że dzieje się tak z powodu zanieczyszczenia powietrza i że czystsze powietrze obniżyłoby poważnie wskaźnik śmiertelności. Jak dotąd nie ma jednak żadnego dowodu na poparcie tego poglądu. Równie dobrze można obwiniać inne właściwości życia miejskiego, a nie tylko rakotwórczy wpływ zanieczyszczonego powietrza. Nie stanowi to jednak powodu, dla którego nie należałoby przedsięwziąć wszelkich praktycznych poczynań w celu zredukowania do minimum zanieczyszczeń powietrza.
Nowotwory przewodu pokarmowego:
Rak gardła i górnej części przełyku stanowi prawdopodobnie jedną z najtrudniejszych i najmniej skutecznie leczonych po-; staci nowotworu złośliwego. Jakże często zdarza się, że w chwili gdy pacjent dotrze do chirurga, nowotwór nie jest już ograniczony do przewodu pokarmowego, lecz ogarnął również sąsiednie tkanki, węzły chłonne szyi i śródpiersia. Wiadomo, że długotrwały niedobór żelaza sprzyja rozwojowi raka w tej okolicy. Zmiany w błonie śluzowej gardła są zwykle pierwszym następstwem niedoboru żelaza i występują jeszcze przed pojawieniem się charakterystycznej niedokrwistości. U kobiet występuje zazwyczaj niedobór żelaza uwarunkowany miesiączkowaniem, ciążą, karmieniem piersią. Nie jest łatwo wyrównać ten niedobór przy współczesnej metodzie odżywiania. Obecnie weszło w zwyczaj podawanie żelaza w okresie ciąży, a w Szwecji żelazo jest dodawane do mąki.
Niedobór żelaza jest też jedną z przyczyn usposabiających do powstawania raka jamy ustnej i raka języka. Często współistnieją inne niedobory, np. witamin A i B oraz białka. Niedobór białka, jak się później okaże, jest również czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka wątroby. Do innych miejscowych czynników, których często można uniknąć lub je usunąć, można zaliczyć rozmaite przewlekłe procesy zapalne o pochodzeniu zakaźnym, chemicznym lub fizycznym.
Wymienia się tu często stałe mechaniczne urazy języka przez złamany ząb lub zmiany kiłowe. Na Wschodzie najważniejszą przyczyną raka jamy ustnej jest zwyczaj żucia mieszaniny tytoniu, wapna i betelu. Cejlon bije smutny rekord światowy najwyższego wskaźnika śmiertelności z powodu raka jamy ustnej (16 przypadków rocznie na 100 000 mieszkańców). Nawyk żucia betelu jest nieodłączną częścią trybu życia na Wschodzie. Jest on źródłem pociechy i przyjemności dostatecznie tanim, aby mogła z niego korzystać ludność najuboższa, ale jest prawie pewne, że zwyczaj będzie zamierał w miarę podnoszenia się stopy życiowej.
Rak żołądka wzbudza szczególne zainteresowanie, ponieważ jest jednym z niewielu nowotworów występujących obecnie rzadziej w krajach cywilizowanych. Przypuszcza się, że czynnikami usposabiającymi są bardzo ostre przyprawy i zaniedbanie higieny jamy ustnej. Niedobór witaminy B12, a zwłaszcza niedokrwistość złośliwa jest zawsze połączona ze znacznie zwiększonym ryzykiem powstania raka żołądka. Właśnie ta grupa nowotworów wymagałaby najszybszego włączenia do programu badań doświadczalnych, mających przede wszystkim na celu wczesne wykrywanie raka żołądka.
Pierwotny rak wątroby jest chorobą często spotykaną w krajach zacofanych gospodarczo, zwłaszcza na Wschodzie i w Afryce. W Wielkiej Brytanii występuje rzadko. Spośród wielu czynników sprzyjających powstawaniu tego raka należy wymienić niedobór witamin i białka, nadmiar żelaza i zatrucie aflatoksyną. Istnieje również związek między rozwojem raka wątroby a zarażeniem motylicą wątrobową, która występuje przeważnie na Dalekim Wschodzie i we Wschodniej Europie. Nie znamy żadnego skutecznego leczenia, gdy pasożyt już się zagnieździł i rozpowszechnił. Ważnym zagadnieniem pod względem uświadomienia i pod względem ekonomicznym staje się walka z chorobą przez zakłócenie cyklu życiowego pasożytów, wyjaławianie kału i gotowanie wszystkich ryb.
Istnieje wiele dobrze poznanych czynników usposabiających do powstania raka jelita grubego. Szczególnie narażone są osoby cierpiące na colitis ulcerosa. Ryzyko przemiany złośliwej nie jest wielkie w ciągu pierwszych 10 lat choroby, po czym zwiększa się z biegiem czasu. Jest bardzo trudno ustalić, czy przemiana złośliwa już nastąpiła, wobec czego coraz powszechniejszy staje się pogląd, że u tych chorych, tak wybitnie zagrożonych powstaniem nowotworu, wskazane jest zapobiegawcze wycięcie jelita grubego. Przykładem predyspozycji czy predeterminacji genetycznej do raka jest polipowatość jelita grubego, która zazwyczaj występuje rodzinnie. Skłonność do tworzenia mnogich polipów w jelicie grubym i w odbytnicy jest cechą dziedziczną i z tego powodu pociąga za sobą z biegiem czasu nieuchronnie przemianę złośliwą polipów. Zapobiegawcze wycięcie jelita grubego jest więc i tutaj bardzo wskazane. Należy też koniecznie poddać badaniu lekarskiemu krewnych chorego ze względu na dziedziczny charakter tej choroby.
Walka z rakiem pęcherza moczowego:
Ryzyko powstawania raka pęcherza moczowego u robotników, pracujących w przemyśle chemicznym, gumowym i w wytwórniach kabli było już rozważone. Niezbędne jest w dalszym
ciągu stałe zachowanie czujności, albowiem nie jest wykluczone, że nie zostały jeszcze wykryte wszystkie substancje chemiczne, mogące sprzyjać powstawaniu raka pęcherza moczowego.
Rak pęcherza moczowego jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych nowotworów złośliwych w Egipcie. Geograficzne rozmieszczenie przypadków tej choroby jest identyczne z rozmieszczeniem przypadków zakażenia przywrami i pomiędzy obydwiema chorobami istnieją statystycznie znamienne zależności. Zwalczanie bilharcjozy jest pożądane również z innych powodów, ale niestety trudne do osiągnięcia. Zasadniczo chodzi o skuteczne środki do przerwania cyklu życiowego pasożytów, co można by uzyskać przez należyte niszczenie ekskrementów i unikanie zarażonej wody.
Jest to więc jeszcze jeden przykład niepowodzenia w poczynaniach, którego przyczyną jest nie brak wiedzy, lecz niemożność jej stosowania. Gdybyśmy mogli zastosować w walce z nowotworami całą wiedzę, jaką już dziś mamy, to spadek liczby zgonów z powodu tej choroby byłby wręcz dramatyczny.