ANATOMIA I FIZJOLOGIA ŻEŃSKICH NARZĄDÓW PŁCIOWYCH
Żeńskie narządy płciowe dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne — to jajniki, zaliczane do pierwszorzędowych cech płciowych oraz macica, jajowody i pochwa, zaliczane do drugorzędowych cech płciowych. Do zewnętrznych narządów płciowych położonych w okolic] krocza zaliczamy srom, na który składają się: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka, gruczoły przedsionkowe i opuszka przedsionka
Jajniki są parzystym narządem, mającym kształt spłaszczonego kasztana, wymiary (średnio) 4 X 2 X 0,8 cm i ciężar 6—8 g; znajdują się w dolnej części jamy brzusznej. Na przekroju jajnika pod warstwą powierzchowną znajdują się tzw. mieszki jajnikowe, zawierające dojrzewające komórki jajowe. Dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego dokonuje się w ciągu 14 dni pierwszej połowy cyklu miesiączkowego. W tym czasie przysadka mózgowa wydziela hormon gonado-tropowy — folitropinę, powodujący szybki wzrost pęcherzyków jajnikowych. Wzrastające pęcherzyki jajnikowe wydzielają hormon pęcherzykowy, czyli folikulinę (estron), inaczej hormon rujotwórczy, wpływający m.in. na wykształcenie się cech płciowych żeńskich. Około 14 dnia cyklu pęcherzyk jajnikowy, zawierający komórkę jajową, znajduje się w swej szczytowej fazie wzrostowej i jest przygotowany do pęknięcia. Jednocześnie ustrój kobiecy zostaje nasycony hormonem pęcherzyka — folikuliną, w związku z czym przysadka zaczyna wydzielać swój drugi hormon gonadotropowy, zwany hormonem luteinizującym. Hormon ten powoduje, że dojrzewanie pęcherzyka zostaje zakończone i dojrzały pęcherzyk pęka, a zawarta w nim komórka jajowa dostaje się przez jamę otrzewnej do jajowodu. Zjawisko to nosi nazwę jajeczkowania, czyli owulacji. Występuje ono w okresie dojrzałości płciowej kobiety , mniej więcej co 28 dni. Okres od jednego jajeczkowania do drugiego nazywamy cyklem jajnikowym.
Po jajeczkowaniu pęknięty pęcherzyk przekształca się w tzw. ciałko żółte, które wydziela hormon zwany hormonem ciałka żółtego, czyli progesteron. Czas utrzymywania się ciałka żółtego zależny jest od losu komórki jajowej. Jeżeli nie zostanie ona zapłodniona, ciałko żółte szybko zanika; jeśli natomiast dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, ciałko żółte rozwija się, przekształcając się w tzw. ciałko żółte ciążowe, wydzielające znaczne ilości wspomnianego wyżej progesteronu. Progesteron jest hormonem przygotowującym błonę śluzową wyścielającą od wewnątrz macicę do przyjęcia zapłodnionego jaja i ułatwiającym jego zagnieżdżenie się i rozwój. Ciałko żółte ciążowe zaczyna z wolna zanikać dopiero ok. 6 mies. ciąży.
Natomiast w przypadkach, w których komórka jajowa nie ulegnie zapłodnieniu, ciałko żółte — jak wspomniano wyżej — szybko zanika i wydzielanie progesteronu zostaje wstrzymane; zaprzestanie wydzielania progesteronu wywołuje złuszczenie się przerosłej błony śluzowej macicy, czyli miesiączkę. Jednocześnie przysadka mózgowa zostaje pobudzona do wznowienia wytwarzania hormonu gonadotropowe-go, przyspieszającego dojrzewanie następnego pęcherzyka, i cykl powtarza się. ,
Jajowody. Jajowód jest to parzysty przewód długości 14—20 cm, jednym końcem otwarty, na kształt trąbki, ku jajnikowi (dla lepszego wychwycenia komórki jajowej), drugim końcem uchodzący do jamy macicy. Zadaniem jajowodu jest transport wydalanej z jajnika komórki jajowej do jamy macicy. Wnętrze jajowodu wysłane jest nabłonkiem cylindrycznym urzęsionym, mającym zdolność! przesuwania wydzieliny komórek śluzowych w stronę macicy. Sprzyjaj to zarówno przesuwaniu się komórki jajowej, jak i ruchom plemników,! które najaktywniej poruszają się „pod prąd". Jajowód ma zdolność rytmicznego kurczenia się; u dorosłej kobiety skurcze jajowodu powtarzają] się 3—4 razy na minutę. Dzięki tym skurczom komórka jajowa w ciągu! 3—5 dni przebywa drogę między jajnikiem a jamą macicy.
Macica. Jest pojedynczym narządem zbudowanym z tkanki mięśniowej, mającym kształt spłaszczonej gruszki, długości 7—9 cm, szerokości ok. 5 cm i grubości ok. 2,5 cm .Dzieli się na trzon macicy i szyjkę. Trzon jest rozszerzony u góry i przechodzi po bokach w jajowody. Ku dołowi trzon się zwęża, przechodząc w szyjkę macicy Dolna część szyjki macicy objęta jest przez górną część pochwy i nosi nazwę części pochwowej szyjki macicy; część pochwo-szyjki macicy może być częstym siedliskiem stanów zapalnych. Macica ma do spełnienia w procesie rozrodczym doniosłe zadanie: przyjąć zapłodnioną komórkę jajową i zapewnić płodowi warunki należytego rozwoju. Spełnienie tych zadań jest możliwe, ponieważ": w błonie śluzowej macicy dojrzałej płciowo kobiety zachodzą cykliczne przemiany, ściśle powiązane z cyklem jajnikowym, omówionym uprzedniej
Jeśli dojdzie do zapłodnienia i zagnieżdżenia się komórki jajowej
w macicy, rozpoczyna się, trwająca ok. 9 miesięcy, ciąża i następuje wstrzymanie jajeczkowania. Ustają także cykliczne krwawienia miesięczne (menstruacja), gdyż błona śluzowa macicy nie złuszcza się, lecz przeciwnie — rozrasta i powiększa. Po ok. 280 dniach ciąży następuje poród, a następnie połóg. Po okresie połogu powiększona w czasie ciąży macica stopniowo zmniejsza się, powracając do wymiarów pierwotnych, i ponownie rozpoczynają się krwawienia miesięczne.
Istota krwawień miesiączkowych jest następująca: pod wpływem hormonów jajnikowych błona śluzowa macicy odradza się, rozrasta i grubieje: wzmaga się czynność gruczołów macicznych. Naczynia krwionośne rozrastają się i rozszerzają. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, rozszerzone uprzednio naczynia krwionośne kurczą się i powstaje w błonie śluzowej macicy stan niedokrwienia i niedożywienia. Wskutek działania odpowiednich hormonów następuje ponowne rozszerzenie naczyń krwionośnych, co powoduje ich pękanie i złuszczanie się błony śluzowej. Strzępki złuszczanej błony śluzowej i krew z pękniętych naczyń, zmieszana ze śluzem, odpływa z macicy przez pochwę na zewnątrz. Prawidłowo przebiegające krwawienia miesięczne występują regularnie co 23—31 dni (najczęściej co 28 dni) i trwają 3—5 dni.
Pochwa jest zbudowanym z tkanki mięśniowej i błony śluzowej kanałem o długości ok. 9 cm, łączącym ujście zewnętrzne macicy z zewnętrznymi narządami płciowymi — sromem. Ściany pochwy są zbudowane z włókien mięśni gładkich, przeplecionych włóknami łącznotkankowymi. Sprawia to, iż pochwa jest zdolna do znacznego rozciągania się; ma to decydujące znaczenie w czasie porodu i wydalania płodu.
Błona śluzowa pochwy wytwarza wydzielinę o odczynie kwaśnym, co Ima duże znaczenie dla rozwoju wewnątrz-pochwowej prawidłowej flory bakteryjnej.
Ujście pochwy u kobiet, które nie współżyły płciowo z mężczyzną, zamknięte jest fałdem błony śluzowej, zwanej błoną dziewiczą. W warunkach prawidłowych błona dziewicza posiada niewielki otwór (przepuszczający mały palec); rozerwanie błony dziewiczej następuje w czasie pierwszego stosunku płciowego; towarzyszy temu niewielkie krwawienie.
Jako narząd płciowy pochwa spełnia w ustroju kobiety wielorakie Jadania: służy za narząd do spółkowania, przyjmuje i przechowuje wprowadzone do niej w czasie wytrysku nasienie męskie, umożliwia swobodny odpływ krwi menstruacyjnej, w czasie porodu służy do przejęła płodu. Ponadto pochwa spełnia także czynność ochronną, mianowicie chroni wewnętrzne narządy płciowe kobiety przed wtargnięciem bakterii, wirusów i zanieczyszczeń z zewnątrz. Ochronę przeciwbakteryjną zapewnia obecność pałeczek Doderleina, wypierających w kwaśnym środowisku pochwy inne bakterie, które dostają się do pochwy.
Wargi sromowe większe są to 2 duże fałdy skórne, łączą się z przodu nad łechtaczką w tzw. spoidło przednie, a z tyłu — a co szersze, oddalone o ok. 3 cm od odbytu spoidło tylne. Między stykającymi się wargami większymi znajduje się szpara sromowa, długości ok. 8 cm. U dziewczynek i młodych kobiet wargi sromowe większe ściśle przylegają do siebie; w późniejszym wieku tracą swe napięcie i n co wiotczeją.
Wargi sromowe mniejsze są to 2 cienkie, bladoróżowe fałdy skórnej, obejmujące przedsionek pochwy; są zakryte przez sromowe większe. W pewnych przypadkach, np. wskutek intensywni pocierania w czasie często uprawianego samogwałtu, wargi sromowe mniejsze mogą przerastać i wystawać spomiędzy warg większych. Wa sromowe mniejsze zachodzą u góry nad łechtaczkę, tworząc nad rodzaj kapturka; jest to tzw. napletek łechtaczki. Wargi sromowe mniejsze są silnie unerwione i wrażliwe na dotyk.
Przedsionek pochwy jest płytką przestrzenią, ograniczoną z boi przez wargi sromowe mniejsze, z przodu przez wędzidełko łechtaczki a od tyłu przez wędzidełko warg sromowych mniejszych.
Na dnie przedsionka pochwy mają swoje ujścia gruczoły przedsionkowe mniejsze, wytwarzające śluzową wydzielinę. Natomiast parzysty gruczoł przedsionkowy większy (gruczoł Bartholina) leży u podstawy vi sromowych mniejszych. Wydzielina gruczołów przedsionkowych wejście do pochwy, ułatwia wprowadzenie członka i odbycie stosunku płciowego. Przewód wyprowadzający tego gruczołu, długości 1—2 uchodzi do przedsionka pochwy po stronie przyśrodkowej warg mniejszych.
Łechtaczka jest pojedynczym narządem, położonym w górnej przedniej części sromu, długości ok. 4 mm, zbudowanym, podobnie jak członek, z parzystych ciał jamistych, posiadających zdolność wypełniania się krwi i zwiększania swej objętości. Nie pokryty napletkiem koniec łechtaczki nosi nazwę żołędzi. Cała łechtaczka, a szczególnie jej żołądź, jest silnie unerwiona i wrażliwa na dotyk. Pocieranie łechtaczki powoduje na drodze odruchowej (za pośrednictwem ośrodka rdzeniowego) jej wzwód i wystąpienie podniecenia płciowego. Zwiększa się wtedy ukrwienie sromu i wydzielanie śluzu w przedsionku pochwy.
Pierwszy akt płciowy jest w warunkach prawidłowych ostatnim etapem rozwoju popędu płciowego. Popęd płciowy — obok popędu samozachowawczego — należy do najsilniejszych popędów człowieka i jest mechanizmem służącym zachowaniu i rozmnożeniu gatunku. Nie pojawia się on u człowieka nagle w okresie dojrzewania; popęd płciowy u człowieka jest wrodzony i przekazywany dziedzicznie. Rozwój życia uczuciowego i seksualnego człowieka rozpoczyna się z chwilą narodzin . trwa następnie przez długie lata. W przeciwieństwie do zwierząt człowiek prowadzi życie płciowe ciągu całego roku. Różnice zachodzące w intensywności życia płciowego poszczególnych jednostek zależne są od szerokości geograficznej, pory roku, klimatu, żywienia, wieku, rodzaju pracy i cech osobniczych (fizycznych i psychicznych). Nie ma normy określającej prawidłową intensywność życia płciowego: normą jest zarówno jeden stosunek w ciągu kilku tygodni, jak i 2—3 stosunki w ciągu doby.
Popęd płciowy człowieka jest regulowany przez dwa mechanizmy: nerwowy (z ośrodkami w korze mózgowej i rdzeniu kręgowym) i hormonalny. W trakcie rozwoju ewolucyjnego rola mechanizmów nerwowych wzrasta, a hormonalnych — maleje. Emocje i popędy są kontrolowane przez korę mózgową. Rozwój uczuć żeński sposobów zachowania seksualnego jest zależny od wykształcenia mechanizmów kory mózgowej, które odgrywają zasadniczą rolę w powstawaniu lub hamowaniu pobudzeń seksualnych. Natomiast hormony płciowe niezbędne są do wykształcenia wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego na dopływające bodźce seksualne; następuje to przeważnie w okresie dojrzewania płciowego w związku ze znacznie zwiększonym wytwarzaniem hormonów.
Ośrodki seksualne kierujące wzwodem członka i łechtaczki, jak również mechanizmem wytrysku nasienia, znajdują się w rdzeniu kręgowy ośrodek wzwodu mieści się w części krzyżowej, a ośrodek wytrysku w części lędźwiowej rdzenia kręgowego. Najczęściej pobudzenie seksualne wychodzi z kory mózgowej i poprzez ośrodek rdzeniowy przed się na narządy płciowe, wywołując przekrwienie ciał jamistych i członka u mężczyzny, a u kobiety wzwód łechtaczki i zwiększone w działanie śluzu w przedsionku pochwy. Możliwa jest także odwrót droga pobudzenia: mechaniczne drażnienie zakończeń nerwowych w wewnętrznych narządach płciowych wyzwala bodźce, które zostają przeniesione do ośrodka rdzeniowego i do mózgu. Tak dzieje się w przypadku np. onanizmu, kiedy mechaniczne pocieranie żołędzi człon) okrywającym ją napletkiem pobudza ośrodki rdzeniowe i wyzwala y< trysk nasienia, przy czym kora mózgowa może w tym nie brać udział Zjawisko przenoszenia impulsów z narządów płciowych na wyższe piej układu nerwowego może być wykorzystywane przez partnerów seksualnych celem wzajemnego wzmożenia podniecenia i przygotowania aktu płciowego.
W procesie tworzenia się pobudzenia płciowego — w fazie wstępnej — największą rolę odgrywają zmysły wzroku i dotyku. Zmysły słuchu, węchu i smaku odgrywają nieco mniejszą rolę.
Rozpatrując znaczenie zmysłu wzroku należy stwierdzić, iż widok obnażonych narządów płciowych nie jest najsilniejszym bodźcem seksualnym, a przy braku wstępnego podniecenia — może działać na partnera nawet odpychająco. Natomiast widok drugorzędowych cech płci, kształtnych piersi kobiecych lub barczystej budowy mężczyzny, budzić pożądanie i chęć zbliżenia. Dla wzmożenia wrażeń odbieraj przez zmysł wzroku wykorzystywano od wieków ubiór, sposób uczesania, ozdoby i kosmetyki. Dekolty w sukniach, mające ściągnąć wa mężczyzny na obnażone piersi kobiece, i watowane ramiona marynarki mające optycznie poszerzyć barki — to przykłady umyślnego oddziaływania na zmysł wzroku.
Rozpatrując rolę drugiego ważnego dla powstania stanu pobudź^ seksualnego zmysłu — dotyku, należy stwierdzić, iż największe skupienie; czuciowych zakończeń nerwowych znajdują się w okolicy narządów płciowych: u mężczyzn w żołędzi członka, u kobiety w łechtaczce gach sromowych mniejszych i częściowo w pochwie. Wymienione okolice należą do tzw. pierwszorzędowych sfer erogenicznych, których drażnienie powoduje powstanie silnego podniecenia płciowego, a następnie orgazmu.
Receptory dotykowe znajdują się także w innych niż narządy p zewnętrzne okolicach ciała: w czerwieni warg, wewnętrznych powierzchniach ud, języku, płatkach usznych, szyi, okolicy odbytu, broda sutkowych i in. Są to tzw. drugorzędowe sfery erogeniczne. Dotykanie i drażnienie tych okolic sprzyja wzmaganiu stanu wstępnego podniecenia seksualnego, wywołanego bodźcami wzrokowymi. Pieszczoty lekkie i delikatne oddziałują znacznie silniej od gwałtownych czy brutalnych.
Do grupy bodźców działających najsilniej jako zachęta seksualna należą pocałunki. Każdy pocałunek ma słabsze lub silniejsze zabarwienie erotyczne; najbardziej podniecająco oddziałują pocałunki składane w drugorzędowych okolicach erogenicznych. W trakcie wzmagającego się stanu podniecenia seksualnego gra miłosna osiąga swój punkt kulminacyjny przy dotykaniu zewnętrznych narządów płciowych. Drażnienie tych okolic ostatecznie wzmaga pożądanie i napięcie wewnętrzne; dochodzi do stosunku płciowego.
Partnerzy kulturalni i taktowni (dotyczy to szczególnie mężczyzn) dbają o to, aby przed zespoleniem cielesnym przejść przez wszystkie stadia przygotowawcze: od zapewnienia odpowiednio sprzyjającego nastroju i przychylnego nastawienia psychicznego partnerki, poprzez wzmagające chęć zbliżenia bodźce wzrokowe, delikatne pieszczoty, uściski i pocałunki, aż po właściwą grę miłosną i drażnienie narządów płciowych,
poprzedzające sam akt. Należy pamiętać, że istnieją znaczne różnice w przebiegu podniecenia płciowego u mężczyzny i kobiety. Ujmując najogólniej — u mężczyzny szybciej dochodzi do stanu podniecenia i pełnej gotowości seksualnej i niż u kobiety. Z tego też względu zbyt intensywne pieszczoty wstępne strony partnerki często są zbyteczne, lub nawet niepożądane, gdyż mogą prowadzić do skrócenia stosunku, lub nawet wytrysku przedwczesnego. U młodego mężczyzny po dłuższym okresie abstynencji seksualnej już wstępne pocałunki i pieszczoty, lub nawet sam widok partnerki, mogą wywołać wzwód członka, a orgazm i wytrysk nasienia mogą wystąpić już w momencie wprowadzenia członka do pochwy. Natomiast u kobiety przygotowanie do stosunku i osiągnięcie stanu gotowości seksualnej trwa dłużej. Tylko w wyjątkowych przypadkach — przydały zaistnieniu znacznego podniecenia wstępnego — stosunek nie poprzedzony ze strony mężczyzny pieszczotami może doprowadzić u kobiety do wystąpienia orgazmu.
Poza wpływem pieszczot seksualnych drażniących sfery erogeniczne na stan gotowości płciowej kobiety i zdolność osiągnięcia przez nią orgazmu oddziałują uczucia, jakimi darzy swego partnera, okres cyklu miesięcznego i in. Jeśli mało taktowny i niekulturalny partner postępuje nieumiejętnie, tj. pomija wstępną grę miłosną ibez uprzedniego przygotowania partnerki podejmuje stosunek płciowy, u kobiety może nie dojść do szczytowania (orgazmu). Częste, systematyczne powtarzanie się takich stanów anorgazmii może prowadzić u kobiety do powstania nerwicy płciowej, zaburzeń miesiączkowych.
Rozumny partner stara się dostosować własne pobudzenie płciowe do możliwości partnerki w czasie zbliżenia jest niedostateczny dla osiągnięcia pl nią orgazmu, mężczyzna powinien starać się przedłużyć czas stosu i zastosować dodatkowe bodźce seksualne.