Najogólniej rzecz biorąc druga część układu autonomicznego — zwana parasympatyczną (przywspółczulną) — wywołuje reakcje wręcz przeciwne. Ograniczenie się jednak do takiego sformułowania byłoby zbyt daleko idącym uproszczeniem. Ośrodki układu parasympatycznego rozmieszczone są zarówno w pniu mózgu, jak i w rdzeniu kręgowym, co możemy zobaczyć na rysunku. Włókna osiowe komórek leżących w tych ośrodkach biegną wspólnie z włóknami niektórych nerwów czaszkowych i docierają do zgrupowania komórek nerwowych położonych w bezpośrednim sąsiedztwie lub też w obrębie poszczególnych narządów, gdzie tworzą synapsy. Dzięki temu impuls zostaje przekazany odpowiedniemu narządowi. Z powyższego wynika, że podobnie jak w układzie sympatycznym, w parasympatycznym impuls biegnący z ośrodka przechodzi przez dwa neurony i przez dwa włókna — przedzwojowe i zazwojowe. Włókno przedzwojowe dociera jednak tylko do jednego zwoju i biegnący za jego pośrednictwem impuls zostaje przekazany do jednego tylko narządu, a czasem do pewnej tylko jego części. W związku z tym reakcje powstające w wyniku pobudzenia układu parasympatycznego dotyczą jednego narządu i mają bardziej ograniczony charakter niż reakcje zależne od układu sympatycznego. Na rysunku przedstawiono cztery główne ośrodki układu parasympatycznego, z których włókna docierają do poszczególnych narządów. Ośrodek położony w podwzgórzu wysyła włókna do przysadki mózgowej. Ośrodek pokrywy mózgu wysyła włókna do gałki ocznej, a ośrodek położony w opuszce wysyła włókna do narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej. W końcu włókna ośrodka położonego w rdzeniu kręgowym biegną do narządów płciowych, pęcherza moczowego i odbytnicy. Impulsy wysyłane przez układ parasympatyczny powodują w gałce ocznej zwężenie źrenicy, zwalniają czynność serca, wzmagają ruchy jelit, zwiększają wydzielanie soków trawiennych itp. Analizując wymienione tu i pozostałe czynności wywołane impulsami parasympatycznymi dostrzeżemy pewną ich wspólną cechę. Wszystkie spełniają swego rodzaju rolę ochronną dla określonego narządu lub też stwarzają dogodne warunki dla czynności tego narządu lub całego organizmu. Zwężając źrenicę chronią oko przed nadmiarem światła, zwalniając czynność serca chronią je przed przeciążeniem nadmierną pracą, a wzmagając czynność jelit i wydzielanie soków trawiennych sprzyjają przyswajaniu przez organizm składników odżywczych. Te ostatnie zaś konieczne są dla odbudowy zużytych w czasie pracy zasobów energetycznych oraz do odbudowy i budowy tkanek. W sumie więc układ parasympatyczny można określić jako ochronno--regeneracyjny w przeciwieństwie do alarmowo-mobilizującego układu sympatycznego. Ogólnie przyjęło się zdanie, że tak jak adrenalina i noradrenalina są związkami pośredniczącymi w przenoszeniu impulsów sympatycznych, w układzie parasympatycznym czynność tę spełnia acetylocholina. W rzeczywistości jednak okazało się, że acetylocholina nie jest specyficzna dla układu parasympatycznego, gdyż bierze udział w przenoszeniu impulsów również w układzie sympatycznym z włókna przedzwojowego na włókno zazwojowe, a także w niektórych naczyniach krwionośnych. Załączony rysunek przedstawia udział adrenaliny i acetylocholiny w przenoszeniu impulsów układu autonomicznego. Podsumowując to, co zostało dotychczas powiedziane, możemy stwierdzić, że układ autonomiczny spełnia niezwykle ważną czynność utrzymywania homeostazy środowiska wewnętrznego organizmu, któ- ra wskutek działania różnorodnych bodźców znajduje się w stałym zagrożeniu. Ta czynność układu autonomicznego uwarunkowana jest jego podziałem na dwie przeciwstawnie działające części podporządkowane ośrodkom nadrzędnym, nie wyłączając ośrodków korowych. Dzięki temu podporządkowaniu istnieje stała koordynacja stanu pobudzenia poszczególnych odcinków układu autonomicznego. Dzięki zaś koordynacji nie dochodzi do jednoczesnego przeciwstawnego działania obu części układu autonomicznego i pobudzeniu jednej z części towarzyszy silniejsze lub słabsze zahamowanie drugiej.