Każdy z nas był niejednokrotnie z różnych powodów badany przez lekarza, ale czy zastanawialiśmy się, dlaczego lekarz dotyka szyi pacjenta wydając polecenie: „proszę przełykać"? Jaki to narząd podnosi się i obniża pod palcami lekarza w czasie ruchów przełykowych? Jest nim tarczyca, inaczej gruczoł tarczowy, który produkuje hormony odgrywające bardzo doniosłą rolę w naszym organizmie. Gruczoł ten, ujmując rzecz dokładniej, leży w przedniej części szyi na wysokości drugiego i trzeciego pierścienia tchawicy; składa z dwóch bocznych płatów elipsoidalnego lub stożkowatego kształtu, połączonych ze sobą w środkowej części, pasmem tkanki gruczołowej, zwanej cieśnią. Każdy płat tarczycy otoczony jest na zewnątrz torebką, od której odchodzą odgałęzienia wnikające w głąb narządu i dzielące go na pewne pola, tzw. zraziki. Odgałęzienia te tworzą również zrąb — rusztowanie dla tkanki gruczołowej. Zrazik tarczycy składa się z 20—40 pęcherzyków wydzielniczych. Pęcherzyki wydzielnicze wysłane są nabłonkiem zbudowanym z jednej warstwy komórek kształtu sześciennego. Oczywiście taki obraz mikroskopowy nabłonka występuje w przypadku prawidłowej funkcji gruczołu. Natomiast gdy zmienia się stan czynnościowy tarczycy, zmienia się również wygląd nabłonka. Kiedy czynność gruczołu jest bardzo intensywna, komórki nabłonka są wysokie, walcowate. Komórki płaskie, przeciwnie, świadczą o stanie spoczynku. Wewnątrz pęcherzyków wydzielniczych znajduje się substancja, tzw. koloid, będąca wytworem komórek wyściełających. Komórki tarczycy mają zdolność dwukierunkowego wydzielania, mianowicie do światła pęcherzyków oraz do otaczających naczyń krwionośnych, które gęstą siatką oplatają każdy pęcherzyk. Pierwsze pęcherzyki tarczycy powstają u zarodków mniej więcej 2-tygodniowych. Początkowo są one pozbawione koloidu, który zjawia się w późniejszym okresie, około trzeciego miesiąca życia płodowego. Od tego momentu rozpoczyna się czynność gruczołu tarczowego. Największy jego rozwój przypada na okres dojrzałości płciowej. Średni ciężar tarczycy u noworodka wynosi 1—2 g, u dzieci w wieku od półtora roku do pięciu, sześciu lat — 5—6 g. Tarczyca dorosłego mężczyzny waży ok. 20—40 g, stanowiąc w przybliżeniu 0,05% ciężaru ciała. U kobiet sprawa przedstawia się nieco inaczej. Gruczoł ten ulega okresowemu powiększeniu w czasie ciąży i karmienia, a nawet w czasie krwawienia miesiączkowego. Badania wykazały, że tarczyca powiększa się i jest aktywniejsza w warunkach zimna i ciemności, w okresie głodu natomiast ulega zmniejszeniu. Z wiekiem czynność tarczycy słabnie. U ludzi starszych obserwujemy spadek ilości koloidów w pęcherzykach, wysłanych wówczas nabłonkiem niskim, płaskim. Dość często można też spotkać obrazy świadczące o procesach wstecznych w narządzie, mianowicie zanik tkanki gruczołowej i zmiany naczyniowe. Mimo wyraźnego osłabienia czynności w wieku starczym, tarczyca zachowuje jednak swoją aktywność do końca życia organizmu. Przez długie wieki tarczyca uchodziła za narząd służący do ochrony szyi i ku jej ozdobie, ze względu na zaokrąglanie jej kształtu, ale jak jest naprawdę?