Komórki krwi wytwarzane są już w życiu zarodkowym. Początek powstają one w określonych miejscach rozwijającego się zarodku w tzw. wysepkach krwiotwórczych. Potem funkcję tę przejmują wątli ba, śledziona i tkanka limfatyczna. W końcowym okresie życia płodowego niektóre z tych narządów zatracają własności krwiotwórcze. U niższych kręgowców narządami krwiotwórczymi są: szpik, śledzi! na, pewien rodzaj tkanki występującej w nerce i około niej oraz tkani limfatyczna, występująca w niektórych odcinkach przewodu pokarmowego. U ptaków wątroba zachowuje zdolność wytwarzania krwinek przez cały okres życia. U wyższych kręgowców do narządów krwiotwórczych zaliczamy: szpik, śledzionę, węzły chłonne i skupienia tkanki limfatycznej rozrzuconej wzdłuż przewodu pokarmowego. W warunkach prawidłowych u ludzi dorosłych w szpiku powstają erytrocyty, granulocyty, monocyty i płytki krwi. Natomiast w śledzionie, węzłach chłonnych i tkance limfatycznej przewodu pokarmowego powstają limfocyty. Jednakże coraz częściej spotyka się pogląd, że nawet u zwierząt wyższych powstają w śledzionie i inne rodzaje krwinek. Najwięcej szpiku znajduje się w kościach płaskich oraz w trzonach kości długich. Całkowita jego ilość u dorosłego człowieka wynosi około 1400 ml. W okresie młodości, intensywnego wzrostu organizmu, szpiku jest znacznie więcej niż w wieku późniejszym, w okresie starzenia się. U osobników dojrzałych wyróżniamy dwa rodzaje szpiku, mianowicie szpik czerwony i szpik żółty. Szpik czerwony jest właściwym narządem krwiotwórczym. Występuje on we wszystkich kościach u dzieci do lat 7. Później w niektórych kościach zanika przechodząc w szpik żółty, składający się przeważnie z tkanki tłuszczowej. Szpik czerwony występuje u ludzi głównie w nasadach kości długich, w kręgach, żebrach oraz kościach czaszki i miednicy. Cienki skrawek szpiku oglądany pod mikroskopem przypomina twór siatkowy, w którego oczkach leżą różne postacie rozwojowe krwinek. W niektórych stanach patologicznych tworzenie się krwinek czerwonych może przybrać charakter zarodkowy — odmienny od właściwego dla ludzi dojrzałych. W innych przypadkach może nastąpić nadmierne wytwarzanie krwinek białych (białaczka) lub czerwonych (czerwienica), albo też zanik tkanki krwiotwórczej (np. ostra choroba popromienna). Ostatnio coraz częściej słyszymy o pomyślnych próbach przeszczepiania szpiku pobranego od osobników zdrowych. Zasadniczymi narządami wytwarzającymi limfocyty są węzły chłonne i śledziona1. Węzły chłonne kształtem swym przypominają ziarno fasoli i są porozrzucane w różnych okolicach ciała ludzkiego. Śledziona — narząd położony w lewej części podbrzusza — jest znacznie większa od węzłów chłonnych, ciężar jej u ludzi wynosi 120—200 g. Poza limfocytami w śledzionie są wytwarzane również monocyty. Jednostką budowy prawie wszystkich narządów limfocytotwórczych jest tak zwana grudka chłonna, czyli limfatyczna. Każda z nich składa się z dwóch części — z wewnętrznej, zawierającej macierzyste komórki limfocytów, oraz obwodowej, wypełnionej dojrzałymi limfocytami. Na cienkich skrawkach specjalnie przygotowanych i barwionych, oglądanych w mikroskopie, część wewnętrzna grudki ma wygląd jasny, gdyż komórki są luźno poukładane, a jądra ich barwią się słabo. Natomiast część obwodowa ma wygląd ciemniejszy, ponieważ zawiera gęstoułożone limfocyty o silnie wybarwionych jądrach komórkowych. 1 zbudowane grudki chłonne występują także w migdałkach i są luźnoj rozrzucane w błonie śluzowej i podśluzowej przewodu pokarmów; oraz dróg oddechowych. Poza czynnością krwiotwórczą węzły chłonne, migdałki i śledź biorą udział w procesach obronnych ustroju. Czynność tę spełniają zwane komórki siateczkowe występujące w tych narządaL Mają one zdolności żerne, toteż mogą niszczyć bakterie, jady, cząstek pyłu i komórki nowotworowe. U zdrowego osobnika istnieje pewna równowaga pomiędzy limfocytow T krwinek młodych i dojrzałych. Przewaga jednych lub drugich element świadczy o procesie chorobowym. Mikroskopowa fotografia grudki chłonnej z węzła chłonnego. Ciemny obwód to skupisko dojrzałych limfocytów, jaśniejszy środek — komórki niedojrzałe (limfoblasty) Czas przeżycia erytrocytów oznacza się na podstawie określenia ilościowego produktów pochodzących z ich rozpadu (żelazo, barwniki żółciowe) lub za pomocą izotopów. Jeżeli człowiekowi lub zwierzęciu podamy jednorazowo aminokwas zwany glicyną, zawierający azot radioaktywny, to zostanie on wbudowany do erytrocytów (do pierścienia hemowe-go). Po około 5 dniach pojawią się w krwiobiegu erytrocyty promieniotwórcze. Dzięki specjalnej aparaturze, używanej do mierzenia promieniowania jonizującego (izotopów radioaktywnych), możemy stwierdzić, że te znaczone azotem erytrocyty w liczbie prawie nie zmienionej utrzymują się około 3—4 miesiące. Następnie są one niszczone w śledzionie, w tak zwanym miąższu czerwonym, który poza grudkami wchodzi w skład tego narządu. Dlatego też często śledzionę nazywamy „cmentarzem krwi". Erytrocyty zostają tu pochłonięte przez komórki żerne, a następnie przerobione na odpowiedni materiał budulcowy. Na przykład hemoglobina uwolniona z rozpadłych erytrocytów ulega dalszym przemianom. Częściowo zostaje wykorzystana do wytwarzania nowych krwinek czerwonych. Zawarte w niej żelazo przekazywane jest do szpiku i zużywane jako budulec, pochodne zaś substancje hemoglobiny możemy znaleźć w osoczu, moczu i kale. Częściowo więc związki te zostają zatrzymane w organizmie, częściowo zaś wydalane są na zewnątrz. W śledzionie poza krwinkami czerwonymi ulegają zniszczeniu i fagocytozie krwinki płytkowe, limfocyty oraz w mniejszym stopniu granulocyty. Te ostatnie są wychwytywane również w płucach. Poza tym w usuwaniu starzejących się krwinek biorą udział komórki żerne występujące w wątrobie. Część krwinek białych wywędrowuje z naczyń do różnych narządów i tam ulega obumarciu i zniszczeniu. Znaczna część limfocytów przedostaje się do przewodu pokarmowego, skąd zostaje wydalona na zewnątrz. Straty zatem krwinek z krwi obwodowej w warunkach fizjologicznych sprowadzają się z jednej strony do usuwania komórek starzejących się, z drugiej zaś — do przedostawania się krwinek białych poza naczynia krwionośne i przedostawania się do różnych narządów w związku z ich czynnością. Skład krwi zależy nie tylko od procesów starzenia się krwinek i wydostawania się z naczyń, ale również od powstawania i różnicowania się ich w narządach krwiotwórczych oraz przechodzenia do krwiobiegu. Zasadniczą rolę w tych procesach odgrywają mechanizmy regulujące, do których należą czynniki hormonalne i nerwowe. Utrata niewielkiej ilości krwi nie ma ujemnego znaczenia dla organizmu, wręcz przeciwnie, pobudza szpik do intensywniejszej pracy. Szpik jest bardzo „hojny i bogaty". W razie potrzeby, np. w przypadku zakażenia lub dużej utraty krwi, potrafi uruchomić olbrzymie zapasy krwinek. Stwierdzono, że w razie potrzeby szpik może 10-krotnie zwiększyć produkcję krwinek czerwonych. Natomiast nagłego dużego ubytku krwi organizm nie jest w stanie szybko uzupełnić, toteż we krwi zaznacza się wtedy zmniejszenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny. Niekiedy liczba erytrocytów może być w normie, ale poziom hemoglobiny ulega obniżeniu. Stany takie nazywamy niedokrwistościami albo anemiami.