Na pierwszym z nich zaznaczono drogę impulsu od receptora smaku do ośrodków w pniu mózgu, a dalej do gruczołu ślinowego. Na drugim z kolei zaznaczono, jak przy równoczesnym zadziałaniu dwu bodźców — smakowego i wzrokowego — w układzie nerwowym zostały pobudzone dwa odrębne ośrodki odbierające impulsy oraz ośrodek wykonawczy otrzymujący impulsy z jednego z nich. Pawłów wysunął przypuszczenie, że docierające do ośrodka wydzielania śliny impulsy z ośrodka, który odbiera impulsy wysyłane z receptorów smaku, torują drogę impulsom wytwarzanym w tym samym czasie przez inne pobudzone ośrodki. Początkowo to torowanie znika wraz z ustaniem pobudzenia ośrodka smaku. Z czasem jednak utorowana droga utrwala się tak, iż nawet bez pobudzenia ośrodka smaku impulsy z ośrodka wzrokowego trafiają do komórek kierujących wydzielaniem śliny. Mówimy wtedy, że odruch warunkowy uległ utrwaleniu, a wybiegając nieco naprzód możemy powiedzieć, że w układzie nerwowym nastąpiło skojarzenie współwystępowania dwu różnych bodźców i towarzyszącej im reakcji oraz że zostało to zapamiętane. Od chwili tego skojarzenia i zapamiętania oba bodźce, nawet działając osobno, wywołują tę samą reakcję. Obrazowo mówiąc, obojętny dotychczas bodziec wzrokowy stał się czynny, gdyż zapowiada działanie bodźca właściwego — stał się jakby jego sygnałem. To co zostało powiedziane przed chwilą, podkreśla zasadniczą różnicę pomiędzy odruchem bezwarunkowym i warunkowym i uzasadnia omawianie tego ostatniego na wstępie rozważań dotyczących czynności psychicznych. Odruch bezwarunkowy ma bowiem charakter czynności wrodzonej. Niezależnie od rozwoju osobnika, czy jest on dzieckiem czy starcem, i niezależnie od gatunku, czy jest to zwierzę czy człowiek, pewne bodźce działające na określone receptory dają zawsze taką samą reakcję. Bodziec bólowy wywołuje odruch zgięciowy, bodziec proprioreceptywny z mięśni prostowników wywołuje odruch wyprośmy, a bodziec chemiczny działający na receptory smaku daje wydzielanie śliny. Odruch warunkowy natomiast, zarówno ten poznany przed chwilą, jak i wiele innych, o których będzie mowa w dalszym ciągu, ma charakter czynności nabytej — nauczonej. W chwili urodzenia osobnika odruchy warunkowe nie istnieją i powstają w miarę upływu czasu potrzebnego do ich wytworzenia. Uczestniczą zaś w tym procesy należące do kręgu czynności psychicznych — kojarzenie, utożsamianie bodźców, zapamiętywanie. Procesy te zachodzą przy udziale ośrodków korowych, co usprawiedliwia nazywanie odruchów warunkowych odruchami korowymi. Dlatego też poznanie praw rządzących powstawaniem odruchów warunkowych stanowi wstęp do poznania czynności kory mózgowej. Odruch warunkowy powstaje, jak wiemy, w wyniku jednoczesnego działania dwu bodźców, z których jeden jest czynny i wywołuje daną reakcję, drugi zaś obojętny i w normalnych warunkach nie wywołuje badanej reakcji. Ta zbieżność działania dwu bodźców pozwala na wytworzenie pomiędzy dwoma ośrodkami nerwowymi chwilowego połączenia umożliwiającego wędrówkę impulsów między nimi. To połączenie, początkowo powstające tylko przy działaniu obu bodźców, z czasem utrwala się i występuje przy działaniu tylko jednego z bodźców, zwanego warunkowym. Przekonano się, że do utrwalania owego połączenia między ośrodkami konieczna jest pewna liczba zbieżnego zadziałania dwu bodźców: co więcej, im jest ona większa, tym odruch warunkowy jest bardziej nasilony. Proces działania dwu bodźców i powstające w jego wyniku połączenie między pobudzonymi ośrodkami, prowadzące do wytworzenia odruchu warunkowego, nazywa się warunkowaniem. Badając czynniki wpływające na proces warunkowania przekonano się, że jest ono znacznie utrudnione, jeśli w chwili zbieżnego działania dwu bodźców zadziała jeszcze trzeci — wywołujący właściwe dla siebie ognisko pobudzenia. Ten trzeci bodziec i wywołane przez niego ognisko pobudzenia uniemożliwiają powstanie połączenia między ośrodkami, co jak wiemy, jest konieczne do powstania odruchu warunkowego. Dlatego też w laboratoriach, gdzie wytwarza się odruchy warunkowe u zwierząt, doświadczenia muszą być przeprowadzane w bardzo ścisłej izolacji od środowiska zewnętrznego.