Rozkaz ten wydał jeden, z chińskich cesarzy, panujący wiele przed naszą erą, którego zaciekawiła długość jelit. Jak widzimy, zainteresowanie przewodem pokarmowym, w tym przypadku jego wymiarami, sięga niepamiętnych czasów. Dzisiaj wiadomo, że długość jelil zależna jest od tego, czy badamy je u żywego człowieka , czy też po śmierci, gdy są one dłuższe o 2 luj 3 metry, ze względu na zanik napięcia mięśniowego panującego w niJ za życia. Jelita składają się z dwóch części — jelita cienkiego i jelita grubego. Jelito cienkie zawarte jest pomiędzy żołądkiem od którego dzieli je zastawka odźwiernika nic pozwalająca na cofniętej się treści pokarmowej, a jelitem grubym. Wyróżniamy w nim trzy części: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Dwunastnica ma kształt podkowy, wypukłą częścią skierowanej stronę prawą, wskutek czego obejmuje część trzustki. Zaczyna się pewnym rozszerzeniem, zwanym opuszką dwunastnicy W połowie jej długości, wynoszącej 25 cm, znajduje się ujście pij wodu trzustkowego i żółciowego, którymi dostaje się do jelita wyrt izana przez wątrobę żółć i sok trawienny trzustki. Następna warstwa — błona podśluzowa, utworzona jest przez silnie unaczynioną tkankę łączną luźną. W dwunastnicy ma ona odmienną budowę, gdyż obserwujemy w niej występowanie tak zwanych gruczołów Brunnera. Ułożone są one jeden obok drugiego i wytwarzają wydzielinę śluzową, która dostaje się do światła dwunastnicy. Wyściełająca jelito błona śluzowa jest najbardziej rozwiniętą warstwą ściany jelita. W związku ze swoją funkcją wydzielniczą (produkuje sok jelitowy) oraz zdolnością wchłaniania ma wybitnie zwiększoną powierzchnię przez występujące tutaj szczególne struktury; są nimi fałdy okrężne, kosmki jelitowe i mikrokosmki. Fałdy okrężne, utworzone z dwóch warstw błony śluzowej i podśluzowej, stanowią uwypuklenia biegnące okrężnie wewnątrz cewy jelitowej. Fałdy te pokryte są dodatkowo długimi, palczastymi uwypukleniami błony śluzowej, długości od 0,2 do 1,5 mm, które nazywamy kosmkami. Znajdują się one na całej powierzchni jelita cienkiego, pokrywając ją gęsto. Jest ich od 20 do 40 na obszarze 1 mm2. Następną strukturę, którą wymieniliśmy na wstępie — mikrokosmki, przedstawimy przy omawianiu komórki nabłonkowej. Błona śluzowa jelita pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym, zbudowanym z komórek walcowatych. Funkcja ich polega na wchłanianiu strawionych substancji odżywczych do swojej cytoplazmy i przekazywaniu następnie naczyniom krwionośnym i limfątycznym. Powierzchnia chłonna komórki nabłonkowej jest powiększona dzięki cieniutkim wypustkom protoplazmatycznym. Wypustki te nazywamy mikrokosmkami. Wykryte one zostały dopiero niedawno, kiedy wprowadzono do badań budowy tkanek mikroskopy elektronowe. W nabłonku wyściełającym jelita znajdują się również komórki wydzielające śluz; noszą one nazwę kubkowych. Cytoplazma ich wypełniona jest w części zbliżonej do światła jelita kropelkami śluzu, który wydostaje się okresowo na powierzchnię, zabezpieczając w ten sposób komórki nabłonka przed ni-I szczącym działaniem soku jelitowego. Należy dodać, że liczba komórek kubkowych wzrasta w miarę zbliżania się do jelita grubego, gdzie jest ich najwięcej. Nabłonek pokrywający powierzchnię błony śluzowej wpuklony jest do leżącej pod nim tkanki łącznej (warstwa właściwa błony śluzowej), tworząc w ten sposób długie cewkowe gruczoły jelitowe. Gruczoły jelitowe mają swe ujścia u podstawy kosmków. Na dnie ich występują dwa rodzaje komórek; wydaje się, że biorą one udział w wytwarzaniu soku jelitowego. Na obszarze 1 cm2 znajduje się około 10 000 tych gruczołów. Pozostało nam jeszcze omówić budowę kosmka jelitowego, biorącego główny udział we wchłanianiu substancji odżywczych. Utworzony on jest z delikatnej tkanki łącznej, w której zawarte są drobne naczynia I krwionośne, rozgałęziające się na naczynia włosowate, oraz naczyńko limfatyczne. Zarówno jedne, jak i drugie przenoszą wchłonięte produkty do większych pni naczyniowych. Poza nimi znajdują się tu jeszcze włókna nerwowe oraz włókna mięśniowe gładkie, które umożliwiają kosmkom kurczenie się. Ostatnią warstwą błony śluzowej jest jej warstwa mięśniowa. Może ona, podobnie jak w przełyku, uchwycić ostry koniec jakiegoś przedmiotu, który dzięki temu przesuwa się dalej już tępym swoim końcem. Zaznaczyć należy, że w błonie śluzowej jelita występują w znacznej ilości komórki mające zdolność unieszkodliwiania bakterii. Noszą one nazwę limfocytów i tworzą niekiedy dość duże skupiska, zwane grudkami chłonnymi. Przejdźmy teraz do omówienia ostatniego odcinka przewodu pokarmowego — jelita grubego. Długość jego wynosi 1,5 m. Zaczyna się od ujścia jelita cienkiego — zamykanego zastawką okrężnicy, wskutek czego treść pokarmowa nie może się tu cofać — a kończy odbytem. Dzielimy je na jelito ślepe, okrężnicę i odbytnicę. Jelito ślepe, zwane też ślepą kiszką, jest krótkim workiem, długości około 7 cm. Początkowy jego odcinek stanowi uwypuklenie położone poniżej ujścia jelita cienkiego. W dole jelito ślepe kończy się ślepym uchyłkiem, tak zwanym wyrostkiem robaczkowym, mającym średnio 8 cm długości, ale niekiedy osiągającym 25 cm. Często wewnątrz wyrostka, wycinanego z powodu stanów zapalnych, znaleźć można pestki roślin czy włosy. Zaznaczyć należy, że u zwierząt roślinożernych jelito ślepe jest szerokie i długie (u konia pojemność jego wynosi do 30 litrów) i odbywa się w nim trawienie błonnika. U zwierząt tych wyrostek robaczkowy nie występuje. Poza człowiekiem wyrostek robaczkowy — przekształcenie jelita ślepego w toku rozwoju filogenetycznego — mają małpy człekokształtne i niektóre gryzonie. Jelito ślepe przechodzi następnie w okrężnicę — wielką pętlę, okrą żającą skupienie jelita cienkiego. Stąd właśnie powstała jej nazwa. Dzielimy ją na cztery odcinki, mianowicie na okrężnicę wstępującą, po przeczną, zstępującą i esicę. Wszystkie te nazwy obrazują nam ich ul żenię w jamie brzusznej. Działanie mięśni podłużny i okrężnych powoduje charakterystyczne pofałdowanie ściany okrężncy, co pozwala odróżnić ją z łatwością od jelita cienkiego. Obserwujemy za to w jelicie grubym wzrastającą ilość komórek kubkowych oraz grudek chłonnych. Gruczoły jelitowe występują w całym jelicie grubym. Po zaznajomieniu się z budową jelit, omówimy ich czynności. Przede wszystkim interesować nas będzie droga papki pokarmowej aż f odbytu, co jest szczególnie godne uwagi, gdyż odbywa się niezależnie od naszej woli. Ruchy jelit nie tylko przesuwają papkę pokarmową, również mieszają ją z sokami trawiennymi i przemieszczają, taki styka się maksymalnie z powierzchnią chłonną jelita. Wykonanie czynności jest możliwe dzięki szczególnej budowie ściany jelita, w la rej skład wchodzą dwie warstwy mięśni. Jedna z nich — warsji włókien podłużnych — powoduje poprzez swój skurcz skrócenie przewodu pokarmowego i rozszerzenie go, druga natomiast — wa komórek mięśniowych o przebiegu okrężnym — zmniejsza średnią jelita. Pomimo antagonistycznego działania istnieje jednak pomi obiema warstwami ścisła współpraca, o czym przekonamy się na przykładzie mechanizmu ruchu perystaltycznego (robaczkowego) jelita wodującego przesuwanie się papki pokarmowej w kierunku odbić. Ruchy te powodują dok wymieszanie papki z wydzieliną gruczołów trawiennych; nie może; również pominąć roli kosmków jelitowych. Wykazują one mianowicie rytmiczne skurcze w liczbie 3 do 4 w ciągu minuty, co umożliwia lepsze stykanie się ich powierzchni z papką pokarmową. Należy zaznaczyć, że wszystkie wyżej przedstawione skurcze ścian jelitowych są automatyczne, gdyż obserwujemy je nawet po oddzieleniu jelita od organizmu. Dzięki ruchom perystaltycznym papka pokarmowa przechodzi w ciągu 2 do 4 godzin z jelita cienkiego do grubego, w którym następuje formowanie i wydalanie kału. W tej części przewodu pokarmowego obserwujemy jedynie nieznaczne ruchy, które powodują wymieszanie jego zawartości. Są one bardzo powolne i stąd zawartość jelita grubego pozostaje w nim 8 do 12 godzin, po czym kał dostaje się do odbytnicy. Wyjaśnić należy, na czym polega tak często spotykana potrzeba oddawania stolca bezpośrednio po posiłku. Otóż dostanie się pokarmu do żołądka powoduje powstanie tak zwanego odruchu żołądkowookrężniczego, który wyzwala pojawienie się szybkiej i silnej fali perystal- tycznej. Fala ta przepycha miazgę pokarmową z jelita krętego do okrężnicy, a zawartość tej ostatniej do odbytnicy, co powoduje parcie na stolec. Wydalenie kału, czyli inaczej defekacja, jest aktem odruchowym, zapoczątkowanym obecnością kału w odbytnicy. Kiedy wskutek nagłego ruchu robaczkowego jelita lub też stopniowego opróżniania przepełnionej esicy ciśnienie wewnątrz odbytu osiągnie 30 do 40 mm Hg (wysokość słupa rtęci), zostaje zapoczątkowana chęć wypróżnienia; wzrost ciśnienia do 50 mm Hg zapoczątkowuje odruch defekacji. U dorosłych może on być zatrzymany, natomiast u noworodków zachodzi wówczas automatyczne wypróżnienie. Sam mechanizm mięśniowy czynności jelita podczas wypróżnienia jest następujący: mięśnie okrężnicy i odbytnicy kurczą się, powstaje nagły ruch pcrystaltyczny, napięcie zwieracza wewnętrznego się zmniejsza, a zwieracz zewnętrzny rozluźnia się okresowo. Akcja mięśni brzucha oraz przepony przy głębokim wdechu zwiększa ciśnienie w odbytnicy i następuje wydalenie kału.